Dünya çapında enerji tüketiminde ve dolayısıyla talebindeki artış karşısında, enerji kay- naklarının çıkarılması, kullanımı, üretimi ve tüketimi faaliyetlerinin kurallara bağlan- ması gereği ortaya çıkmış ve bu da yeni bir hukuk dalına vücut vermiştir: “Enerji Hukuku”. Dünyadaki gelişmeler çerçevesinde sürekli güncellenen/güncellenmesi gereken bir alan olan enerji hukuku, belirli düzeylerde politika, sosyal bilimler, ekonomi, coğrafya, çevre bilimleri ve mühendislik gibi disiplinleri de ilgilendirmektedir. Enerji hukuku, ay- rıca birçok hukuk dalı ile de etkileşim içindedir. Enerji hukukunun uluslararası, ulusal ve yerel düzeyde düzenlenmesi ve uygulanması da göz önüne alındığında bu durum enerji hukuku alanının oldukça karmaşık ve bu hâliyle anlaşılması zor bir alan olmasına sebep olmaktadır. Enerji hukuku düzenleme alanı ve ortaya çıkabilecek uyuşmazlıklar bakımından da sui generis bir alandır. Düzenleme alanı itibarıyla enerji kaynaklarına ilişkin sektör kanunla- rının1 yanı sıra Borçlar Kanunu, Ticaret Kanunu, Rekabetin Korunması Hakkında Kanun, Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun, Ceza Kanunu gibi birçok farklı alanlardaki dü- zenlemelerden beslenmekte ve ayrıca çeşitli yönetmelik, tebliğ ve ilgili kurum kararları ile desteklenmektedir. Enerji hukuku alanı bu yapısı nedeniyle hem kamu hukukunu hem de özel hukuku ilgilendiren uyuşmazlıklara yol açabilmektedir. Dolayısıyla bu alanda ortaya çıkan uyuşmazlıklar bazen adli yargının bazen de idari yargının görev alanına girmektedir. Enerji hukuku alanında uyuşmazlıkların yargılama yapılarak çözümünün yanı sıra al- ternatif uyuşmazlık çözüm yollarına da başvuru imkânı bulunmaktadır. Son zamanlarda alternatif uyuşmazlık çözüm yollarına özellikle de arabuluculuk yöntemine ilişkin olarak 1 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu, 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu, 5307 sayılı Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Piyasası Kanunu, 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu gibi.
ENERJİ VE MADEN HUKUKUNDA UZMAN ARABULUCULUK
16
hukukumuzda mevzuat çalışmaları ve uygulamalar yapılmaktadır. Bu durumun alternatif uyuşmazlık çözüm yolları konusunda uluslararası alanda yapılan düzenlemelerin ve bu yön- temlerin kullanılması yönündeki yönelimin bir yansıması olarak ifade edilebilir. Zira alter- natif uyuşmazlık çözüm yolları uluslararası düzeyde de teşvik edilmekte ve ön plana çıka- rılmaya çalışılmaktadır. Örneğin bu çerçevede 21.05.2008 tarihinde Avrupa Parlamentosu tarafından kabul edilen 2008/52 sayılı Direktif ile Medeni ve Ticaret Hukuku alanındaki davaların ve yine 21.05.2013 tarihli 2013/11 sayılı Direktif ile de Tüketici Hukukundan kay- naklanan uyuşmazlıkların arabuluculuk yöntemiyle çözülmesi önerilmiştir. Arabuluculuk yöntemi en fazla kabul gören alternatif uyuşmazlık çözüm yollarındandır. Bunun en büyük nedeni, taraf iradesinin en yoğun olduğu alternatif uyuşmazlık çözüm yön- teminin arabuluculuk yöntemi olmasıdır.2 Yargı sisteminin artan yükü ile baş edebilmek adı- na uzlaşmaya dayalı çözüm yöntemlerini benimseyen ülkeler, doğrudan arabuluculuk veya arabuluculuğa benzer alternatif yöntemler tercih etmektedir. Çeşitli ülkelerde arabulucuya başvuru konusunda benimsenen farklı sistemler vardır. Ülkemizde olduğu gibi bu sistemler- de asıl olan arabuluculuğun gönüllülük esasına dayalı olmasıdır. Esasen resmi ve zorunlu bir süreç olarak tarafların arabuluculuk yöntemine başvuruya zorlanması, kurumun varoluş se- bebi ile çelişir görünmektedir.3 Ancak arabuluculuğa başvurunun zorunlu tutulduğu hukuk sistemleri de bulunmaktadır. Örneğin, İtalya ve İngiltere gibi bazı ülkelerde taraflar zorunlu olarak arabuluculuk çözüm yoluna başvurmaya sevk edilmiştir.4 Belirtilen hukuk sistemlerinde arabuluculuğa başvuru zorunluluğu, uyuşmazlıkların ba- rışçıl çözümüne ve böylelikle toplumsal barışın gerçekleşmesine yardımcı olabileceği ge- rekçelerine dayanmaktadır. Zira devletlerin asli görevlerinden birisi de toplumsal barışın sağlanmasına katkı sağlamaktır. Mukayeseli hukukta kabul gören bu yaklaşımın ülkemizde de kabul edilmesi gerektiği ileri sürülmüş ve bu düşüncenin sonucu olarak da 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu (“İMK”) ile iş hukukundan doğan bazı uyuşmazlıkların çözümünde arabuluculuğa başvuru zorunlu hâle getirilmiştir. Buna ilaveten 7155 sayılı Abonelik Söz- leşmesinden Kaynaklanan Para Alacaklarına İlişkin Takibin Başlatılması Usulü Hakkında Kanun’un 20. maddesi ile 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na eklenen 5/A maddesinde tica- ri uyuşmazlıklarda da arabuluculuk dava şartı olarak öngörülmüştür. Yapılan yasal düzenlemeler gereği ticari uyuşmazlıklar bakımından da arabuluculuğa başvurma zorunluluğunun getirilmesi ile enerji hukuku alanında arabuluculuğun uygula- nabilirliği daha da önem kazanmıştır. Zira enerji hukuku, kamu hukuku ve özel hukuk alan- larında pek çok uyuşmazlık konusuna sahip olup, bu hâliyle çok disiplinli (multidisipliner) bir yapıya sahiptir. Bu kapsamda enerji hukuku alanında arabuluculuğa elverişli uyuşmaz- lıkların belirlenmesi önem arz etmektedir. Çalışmada öncelikle bir alternatif uyuşmazlık 2 Ersen Perçin, Gizem; “Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemlerinden Arabuluculuğun Hukuksal Düzenle- melerdeki Yeri”, MHB, 2011, C. 31, S. 2, s. 181. 3 Erdoğan, Ersin/ Erzurumlu, Nurbanu; “Hukuk Uyuşmazlıklarında Türkiye’nin Arabuluculuk Tecrübesi ve Zorunlu Arabuluculuk Taslağı”, İstanbul: SETA Yayınları, 2016, s. 35-36. 4 Özmumcu, Seda; “Karşılaştırmalı Hukuk ve Türk Hukuku Açısından Zorunlu Arabuluculuk Sistemine Ge- nel Bir Bakış̧”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 74, S. 2, 2016, s. 808, 812-818.
Giriş
17
çözüm yolu olarak arabuluculuk ve ülkemizdeki son durum genel hatlarıyla ele alınacaktır. Ardından enerji hukuku alanındaki- tadadi olmamak üzere-uyuşmazlık alanları tespit edi- lerek söz konusu alanlarda arabuluculuk yönteminin uygulanabilirliği değerlendirilecektir. Bu bağlamda sırasıyla elektrik piyasası, petrol piyasası, doğal gaz piyasası ve maden piyasası genel hatlarıyla ortaya konularak her bir piyasada ortaya çıkabilecek olan uyuşmazlı